Dotychczas śmierć przedsiębiorcy powodowała, że „umierała” też firma. Co prawda spadkobiercy przejmowali majątek zmarłego przedsiębiorcy, jednak wygasało wiele kluczowych dla funkcjonowania przedsiębiorstwa praw. Jednym z wielu problemów był brak dostępu do firmowego rachunku bankowego, jak również brak możliwości posługiwania się NIP-em zmarłego przedsiębiorcy. Do czasu zakończenia formalności spadkowych – trwających często wiele miesięcy, a nawet lat – następcy prawni przedsiębiorców nie mogli zatrzymać pracowników firmy, jej kluczowych kontrahentów i klientów. Jaki był tego efekt? Wznowienie działalności firmy po kilkumiesięcznej przerwie spowodowanej koniecznością uregulowania spraw spadkowych okazywało się niemożliwe.
Ratunkiem w tej sytuacji zarówno dla firmy, jak i rodzin jest ustawa z dnia 25 listopada 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Ustawa pozwala w firmach, w których właściciel był wpisany do CEiDG, na utworzenie instytucji zarządcy sukcesyjnego. 

Zarząd sukcesyjny to forma tymczasowego zarządu przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy. Najprościej mówiąc zarząd sukcesyjny służy temu, aby przedsiębiorstwo przetrwało po śmierci jego właściciela. 

Zarządca sukcesyjny to osoba, która po śmierci przedsiębiorcy przejmie stery przedsiębiorstwa i zapewni jego bieżące funkcjonowanie do czasu ostatecznego zakończenia formalności spadkowych. Będzie on tymczasowo zarządzać przedsiębiorstwem zmarłego właściciela. Dzięki temu spadkobiercy przedsiębiorcy zyskają czas na przeprowadzenie wszelkich formalności spadkowych. 

Jak wybrać zarządcę sukcesyjnego?

Zarządcą sukcesyjnym może być zarówno spadkobierca, osoba bliska przedsiębiorcy, jak i ktoś zupełnie obcy, niepowiązany z rodziną przedsiębiorcy. Warunkiem jest, by ta osoba była pełnoletnia oraz posiadała pełną zdolność do czynności prawnych. Nie może tej funkcji pełnić osoba przeciwko której zapadło prawomocne orzeczenie o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej lub środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę. Zarządca sukcesyjny pełni swą funkcję jednoosobowo.

Jak powołać zarządcę sukcesyjnego?

Pierwszym krokiem jest wybór odpowiedniej osoby. Wybrany zarządca musi wyrazić zgodę na pełnienie takiej funkcji.

Drugi krok to zgłoszenie zarządy sukcesyjnego do CEIDG. W tym celu trzeba uzupełnić formularz na stronie internetowej. Można też go wysłać pocztą.

Przedsiębiorca może powołać zarządcę sukcesyjnego poprzez wskazanie określonej osoby do pełnienia tej funkcji albo poprzez zastrzeżenie, że z chwilą jego śmierci funkcję tę obejmie wybrany przez przedsiębiorcę prokurent. Powołanie powinno odbyć się w formie pisemnej.

Możliwe jest także powołanie przez przedsiębiorcę innego, alternatywnego zarządcy sukcesyjnego. Taka osoba określana jest jako podstawiony albo dalszy zarządca sukcesyjny. Pełni on funkcję „rezerwowego”. Przedsiębiorca może go powołać na wypadek, gdyby zarządca sukcesyjny powołany w pierwszej kolejności zrezygnował z pełnienia tej funkcji albo nie mógł jej pełnić z powodu ograniczenia lub utraty zdolności do czynności prawnych albo śmierci.

Zarządcę sukcesyjnego zawsze można zmienić lub w ogóle zrezygnować z jego ustanowienia. 

A co zyskuje firma dzięki powołaniu zarządcy sukcesyjnego?

Dzięki wskazaniu zarządcy za życia przedsiębiorcy i zgłoszeniu do CEIDG:

przedsiębiorstwo zachowuje pełną płynność działania,
zarządca natychmiast po śmierci przedsiębiorcy może zająć się prowadzeniem firmy (bez konieczności załatwiania spraw u notariusza),
umowy z pracownikami pozostaną w mocy,
można zachować ciągłość wykonywania kontraktów,
zarządca może szybko uzyskać potwierdzenie możliwości wykonywania koncesji, zezwoleń itd.

Zarządca może prowadzić wszelkie czynności sądowe i pozasądowe związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa objętego spadkiem. Po śmierci przedsiębiorcy nie ma konieczności zawieszania postępowania sądowego na czas wstąpienia do sprawy jego spadkobierców. Spór sądowy będzie mógł się normalnie toczyć. Zarządca może dokonywać według własnego uznania czynności zwykłego zarządu. Jeżeli jest to czynność przekraczająca zwykły zarząd, to musi on uzyskać zgodę wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Gdy nie uzyska on takiej zgody, ma możliwość otrzymania pozwolenia sądu na przeprowadzenie czynności przekraczającej zwykły zarząd.

Zgodnie z ustawą o zarządzie sukcesyjnym w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku zarządca sukcesyjny posługuje się dotychczasową nazwą (firmą) przedsiębiorcy z dodatkowym oznaczeniem „w spadku”.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy.

Spadkobiercy również po śmierci przedsiębiorcy mogą ustanowić zarządcę sukcesyjnego. Jeżeli jednak powołanie zarządcy sukcesyjnego następuje po śmierci przedsiębiorcy to konieczne jest udanie się do notariusza. Należy przed nim złożyć odpowiednie oświadczenie o powołaniu zarządcy sukcesyjnego. Wówczas to notariusz zgłasza powołanie zarządcy do CEIDG.
Prawo do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy przysługuje:
Małżonkowi przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie;
Spadkobiercy ustawowemu, który przyjął spadek;
Spadkobiercy testamentowemu, który przyjął spadek;
Zapisobiercy windykacyjnemu, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie.

Zgoda na powołanie zarządcy sukcesyjnego musi być wyrażona przez spadkobierców, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie wynoszący co najmniej 85 %. 

Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego zarządcę powołać może jedynie właściciel przedsiębiorstwa w spadku.

Zarządcę sukcesyjnego mogą również powołać wspólnicy spółki cywilnej.
Wówczas przepisy o zarządcy sukcesyjnym stosują się odpowiednio do zmarłego wspólnika spółki cywilnej.

Jak długo trwa zarząd sukcesyjny?
Zasadą jest, że zarząd sukcesyjny wygasa po upływie 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Z ważnych przyczyn możliwe jest sądowe przedłużenie tego terminu do 5 lat. Należy wówczas złożyć wniosek o przedłużenie zarządu sukcesyjnego wraz z uzasadnieniem precyzującym okoliczności wywołujące potrzebę przedłużenia zarządu.

Od powyższej reguły są wyjątki, gdy zarząd sukcesyjny może wygasnąć wcześniej. Zarząd sukcesyjny wygasa, gdy:
W ciągu dwóch miesięcy nikt nie przyjął spadku. Chodzi tutaj nie tylko o spadkobierców, ale także zapisobierców windykacyjnych, jeśli przedmiotem zapisu było przedsiębiorstwo albo udział w nim. Taka sytuacja może wystąpić, jeśli:

przedsiębiorca nie pozostawił po sobie żadnych spadkobierców oraz gdy żaden ze spadkobierców nie dożył otwarcia spadku (lub zmarli równocześnie z przedsiębiorcą),
żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku w ciągu 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy,
zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie.
jedna osoba nabyła w całości pozostawione przedsiębiorstwo. Chodzi o sytuację, gdy jedna osoba nabywa wyłączną własność całego przedsiębiorstwa. 

Upłynął miesiąc od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG i nie powołano kolejnego zarządcy. 

Ogłoszono upadłość przedsiębiorcy. Wówczas zarząd sukcesyjny wygasa z dniem ogłoszenia upadłości. 

Dokonano działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo. Wówczas zarząd sukcesyjny wygasa z dniem dokonania działu spadku. Dział spadku może nastąpić przed sądem na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców (wówczas sąd wydaje orzeczenie) albo poprzez umowę o dział spadku zawartą przed notariuszem.

Jak ustawa o zarządzie sukcesyjnym wpływa na kontynuację firmy? 

Bardzo często śmierć przedsiębiorcy powoduje niepewność w obrocie co do dalszego losu przedsiębiorstwa. Niejednokrotnie zdarza się, że między otwarciem spadku a stwierdzeniem nabycia spadku i jego działem lub nabyciem przedsiębiorstwa upływa dłuższy czas. W takiej sytuacji ewentualne spory między spadkobiercami czy też istniejące trudności związane np. z koniecznością uzyskania odpowiednich zgód sądu opiekuńczego w przypadku małoletnich spadkobierców z reguły znacznie utrudniają lub wręcz uniemożliwiają podejmowanie zarówno kluczowych, jak i bieżących decyzji dotyczących zarządzania przedsiębiorstwem. Niewątpliwie taki stan rzeczy jest niekorzystny dla pracowników, kontrahentów oraz konsumentów powiązanych w różny sposób z przedsiębiorstwem. Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej wydaja się być znaczącym i skutecznym rozwiązaniem kwestii płynności działania przedsiębiorstw na wypadek śmierci przedsiębiorcy. Bezsprzecznie jest to uprawnienie, a nie zobowiązanie Przedsiębiorcy do konkretnego działania. Z całą pewnością jest to również możliwość warta rozważenia dla przedsiębiorców wykonujących we własnym imieniu działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG. 

Izabela Bożemska
Kancelaria Sukcesyjna Prawo i Finanse
ul. Zaciszna 94/2
55-200 Oława
tel. 787-338-759
[email protected]