Wysypka u dziecka - czy zawsze powinna niepokoić?

Typowe problemy skórne u noworodków – skąd się biorą?

Skóra noworodka, w okresie pierwszych dni życia, przechodzi intensywny proces adaptacji do środowiska zewnątrzmacicznego. Tuż po urodzeniu jest strukturalnie i funkcjonalnie niedojrzała, dlatego występowanie w tym okresie różnych zmian jest zjawiskiem naturalnym, wynikającym z fizjologii.

Pierwsza wysypka u dziecka może pojawić się zaraz po urodzeniu i często jest źródłem niepokoju rodziców. Jednak najczęściej są to obawy zupełnie na wyrost. Do łagodnych zmian okresu noworodkowego zalicza się np.:

• Rumień toksyczny noworodków – bardzo częsta, łagodna wysypka, która dotyka większość noworodków urodzonych o czasie, zwykle w ciągu pierwszych 24-48 godzin życia. Charakteryzuje się pojawieniem się żółtawych grudek lub krostek otoczonych czerwoną, plamistą obwódką. Zmiany ustępują samoistnie.
• Trądzik noworodkowy – powstaje na skutek stymulacji gruczołów łojowych u dziecka przez androgeny. Ta wysypka na twarzy u dziecka, manifestująca się jako drobne, czerwone krostki na policzkach, czole i nosie, zwykle ustępuje samoistnie w ciągu pierwszych czterech miesięcy życia, nie pozostawiając blizn. Należy ją odróżnić od rzadszego trądziku niemowlęcego, który pojawia się później (między 3. a 6. miesiącem życia) i może mieć cięższy przebieg, czasami wymagający leczenia.  
• Prosaki – to małe (1-2 mm), perłowo-białe lub żółtawe grudki, będące w rzeczywistości niewielkimi torbielami wypełnionymi keratyną. Występują u około 50% noworodków, najczęściej na czole, nosie i policzkach. Znikają samoistnie i nie stanowią zagrożenia dla zdrowia.
• Potówki zwykłe – widoczne jako drobne, przezroczyste pęcherzyki bez stanu zapalnego, oraz potówki czerwone, czyli tzw. "wysypka z przegrzania", objawiające się czerwonymi grudkami. Aby im zapobiegać, należy unikać przegrzewania dziecka i wybierać ubrania z naturalnych, przewiewnych tkanin.
• Łojotokowe zapalenie skóry – czyli popularna ciemieniucha to powszechne zjawisko, objawiające się żółtymi, tłustymi łuskami na owłosionej skórze głowy, a czasem także na twarzy, za uszami i w fałdach skórnych. Aby pozbyć się zmian, wystarczy stosować delikatne kosmetyki przeznaczone dla noworodków.
• Przejściowe zjawiska naczyniowe – np. marmurkowatość skóry, czyli siateczkowaty, sinoczerwony wzór na skórze tułowia i kończyn, pojawiający się w odpowiedzi na zimno, jest fizjologiczną reakcją i wynika z niedojrzałości ośrodka termoregulacji.

Chociaż powyższe zmiany skórne uważa się za niegroźne, to w razie jakichkolwiek wątpliwości, a szczególnie w przypadku pojawienia się dodatkowych objawów, trzeba zasięgnąć porady lekarza.

Wysypki o podłożu zapalnym i alergicznym

Skóra dziecka jest bardzo wrażliwa, co sprawia, że częściej pojawiają się na niej odczyny alergiczne i zapalne. W odróżnieniu od opisanych wyżej przejściowych zmian noworodkowych, stany te często mają charakter przewlekły lub nawracający.

Wśród nich należy wymienić:

• Atopowe zapalenie skóry (AZS) – czyli przewlekła, nawracająca choroba skóry. U jej przyczyn leży dysfunkcja bariery naskórkowej. Głównym objawem jest świąt oraz nadmierna suchość skóry, co prowadzi do nadwrażliwości na czynniki zewnętrzne. Na skórze pojawiają się różne zmiany obejmujące rumień, plamy i grudki, a w konsekwencji drapania powstają także rany. Postępowanie terapeutyczne obejmuje głównie stosowanie kosmetyków odbudowujących barierę hydrolipidową naskórka.
• Pokrzywka – charakteryzuje się nagłym pojawieniem się swędzących bąbli pokrzywkowych. Są to zmiany wypukłe, blade w centrum i otoczony czerwoną obwódką. Zwykle jest związana z reakcją alergiczną.

Zmiany skórne takie jak AZS czy nawracająca pokrzywka rzadko są zagrożeniem dla zdrowia dziecka, jednak mogą znacząco obniżyć komfort życia, dlatego wymagają odpowiedniego leczenia.

Choroby zakaźne u dzieci przebiegające z wysypką

Zmiany skórne są częstym, a czasem wręcz jedynym objawem chorób zakaźnych wieku dziecięcego. Niektóre z nich są niegroźne i ustępują samoistnie, inne wymagają leczenia. Do takich chorób zalicza się:

• Rumień zakaźny, czyli tak zwana piąta choroba – jest to infekcja wirusowa, która rozpoczyna się od łagodnych objawów grypopodobnych, następnie po kilku dniach pojawia się intensywnie czerwony, symetryczny rumień na policzkach. Zmiany skórne obejmują następnie kończyny i tułowie.
• Rumień nagły, czyli choroba szósta – również jest infekcją wirusową, rozpoczyna się wysoką gorączką, która utrzymuje się około 3 dni. Charakterystyczne jest pojawienie się wysypki dopiero po ustąpieniu gorączki.
• Bostonka – choroba wirusowa, której głównym objawem jest występowanie bolesnych owrzodzeń na błonie śluzowej jamy ustnej oraz pęcherzykowata wysypka na dłoniach i stopach.
• Ospa wietrzna – Jest bardzo zakaźną chorobą, której towarzyszy pojawienie się na skórze zmian w postaci czerwonych plamek, grudek oraz pęcherzyków wypełnionych przezroczystym płynem. Wysypka jest silnie swędząca, a zmiany skórne na skutek rozdrapania pokrywają się strupami i mogą powodować powstawanie głębokich, punktowych blizn.
• Odra – rozpoczyna się wysoką gorączką, silnym kaszlem, katarem i zapaleniem spojówek, a także światłowstrętem. Tym objawom towarzyszą charakterystyczne zmiany w jamie ustnej oraz zlewająca się wysypka, która zaczyna się za uszami i na linii włosów, a następnie w ciągu kilku dni "zstępuje" na resztę ciała.
• Różyczka – chorobie towarzyszy bladoróżowa, drobna wysypka, która nie ma tendencji do zlewania się. Pojawia się najpierw na twarzy, a następnie obejmuje również tułowie i kończyny. Charakterystycznym objawem jest powiększenie i bolesność węzłów chłonnych zausznych, karkowych i potylicznych. Choroba ta może stanowić zagrożenie dla kobiet w ciąży, szczególnie w pierwszym trymestrze.
• Płonica (Szkarlatyna) – to choroba o etiologii bakteryjnej, wywoływana przez toksynę produkowaną przez paciorkowce. Z tego powodu wymaga leczenia antybiotykiem w celu zapobiegania powikłaniom. Choroba zaczyna się nagle, od gorączki i silnego bólu gardła. Wysypka pojawia się 12-48 godzin później. Jest drobnogrudkowa i blednie pod uciskiem. Najbardziej intensywna jest w fałdach skórnych (pachy, pachwiny), gdzie mogą pojawić się wybroczyny.

Choroby zakaźne, które objawiają się wysypką, mogą być dla laika trudno rozróżnialne, dlatego w razie wątpliwości warto skonsultować się z pediatrą.

Kiedy konieczna jest pilna interwencja medyczna?

Chociaż zdecydowana większość wysypek u dzieci jest niegroźna, to niekiedy objaw ten może towarzyszyć poważnym problemom zdrowotnym. Można wśród nich wymienić np. chorobę Kawasakiego, czy sepsę. Do niepokojących objawów wymagających pilnego kontaktu z lekarzem zaliczyć można np.:

• Wysoką gorączkę, której nie da się zbić lekami.
• Zły stan ogólny dziecka, wyczerpanie i osłabienie. 
• Silny ból głowy, sztywność karku, drgawki, nadmierna senność, apatia.
• Trudności w oddychaniu, świszczący oddech, sinica.
• Nagły obrzęk w okolicach twarzy i szyi.

Groźnym objawem jest też wysypka, która nie blednie pod wpływem ucisku – łatwo to sprawdzić naciskając zmianę skórną przeźroczystą szklanką.

Wysypka jest objawem, który u dzieci występuje nadzwyczajnie często. Dlatego nie powinien wzbudzać paniki, jednak nie należy go również ignorować. W razie jakichkolwiek wątpliwości, zamiast podejmować działania na własną rękę, należy zasięgnąć profesjonalnej porady specjalisty. Pozwoli to uniknąć stresu i ewentualnego pogorszenia się stanu zdrowia malucha.

Bibliografia:

• Leszczyńska-Pilich M i wsp. Wykwity skórne i zakaźne choroby wysypkowe u dzieci w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Pediatria i Medycyna Rodzinna. 2022; 18(4): 313-328.
• Kuchciak-Brancewicz M i wsp. Choroba bostońska. Dermatologia Praktyczna. 2014; 5: 38-44.
• Główny Inspektorat Sanitarny. Choroby zakaźne. https://www.gov.pl/web/gis/choroby-zakazne2  (dostęp dnia 23.07.2025)

[Artykuł partnera]